ပါေမာကၡေဒၚသန္းသန္းေအး (ဆီးခ်ဳိႏွင့္ အေထြေထြေရာဂါ အထူးကုဆရာ၀န္ႀကီး)
ဒီေန႔ေဆး႐ံုကို တီဘီေရာဂါျဖစ္တဲ့ လူနာအသစ္တစ္ေယာက္ေရာက္လာလို႔ ၾကည့္ေပးဖို႔ေျပာလာတာနဲ႔ ဦးတင္ျမင့္ဆိုတဲ့လူနာနဲ႔ စေတြ႕ခဲ့ရပါတယ္။ အသက္ ၅၉ႏွစ္ေလာက္ရွိၿပီး ခပ္ပိန္ပိန္ရွိတဲ့ ဦးတင္ျမင့္ကသတိရေပမယ့္ မွိန္းေနတာေတြ႕ရပါတယ္။ အသက္႐ွဴမ၀လို႔ အသက္ျမန္ျမန္႐ွဴေနရပါတယ္။ သူ႔အနားမွာ၀န္းရံလ်က္ ပါလာတာကေတာ့ သူ႔ညီျဖစ္သူနဲ႔ သူ႔အမ်ဳိးသမီးေတြပဲ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
တီဘီေရာဂါျဖစ္သူေတြက ေမာေနၿပီဆိုရင္ေတာ့ အဆုတ္ႏွစ္ဖက္လံုးမွာပ်ံ႕ႏွံ႔ေနတဲ့ အျပင္းအထန္တီဘီ (Extensive TB) ျဖစ္ဖို႔မ်ားမွာပဲလို႔ မွန္းထားရင္း လူနာနဲ႔မိသားစုကို ေရာဂါရာဇ၀င္ စေမးလိုက္ပါတယ္။
“ကြၽန္ေတာ္တို႔လူနာကို ေဆး႐ံုႀကီးကေန ဆင္းခြင့္ျပဳဖို႔ေတာင္းဆိုၿပီး ဆင္းလာတာပါဆရာမ။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အစ္ကိုက တီဘီေဆးဒဏ္မခံႏိုင္ေတာ့လို႔ပါ ဆရာမ . . ကြၽန္ေတာ့္အစ္ကိုရဲ႕ အေျခအေနကပိုဆိုးလာၿပီး ဒီ့ထက္ၾကာရင္ လံုးပါးပါးသြားမွာစိုးလို႔ပါ”လို႔ လူနာရဲ႕ညီျဖစ္သူက ဆိုပါတယ္။
“အင္း . . တီဘီသိပ္ဆိုးရင္ေတာ့ ေမာေနတတ္တယ္၊ အစပိုင္းမွာ ေရာဂါေၾကာင့္ေရာ၊ ေဆးဒဏ္ေရာ ႏွစ္ခုစလံုးခံေနရလို႔ ပိုဆိုးသလို ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ တီဘီေဆးကို သည္းညည္းခံၿပီး ေဆးထိေရာက္တဲ့အထိ လံုေလာက္တဲ့အခ်ိန္ေပးေသာက္သင့္ပါတယ္။ အခု ေဆးေသာက္တာ ဘယ္ေလာက္ၾကာၿပီလဲ”လို႔ ဆရာမကေမးလိုက္ေတာ့ လူနာရဲ႕ ဇနီးျဖစ္သူက၀င္ေျဖပါတယ္။
“အခုသံုးပတ္ေတာင္ေက်ာ္ၿပီ ဆရာမ၊ လူနာက ေဆး႐ံုတက္တုန္းက လမ္းေလွ်ာက္ႏိုင္တယ္၊ နည္းနည္းပါးပါးေမာတာ၊ ေခ်ာင္းဆိုးတာပဲ၊ အဓိကကပိန္လို႔ သြားစစ္ေဆးတာပါပဲ၊ အခုေတာ့ ပိုေမာလာၿပီး သတိေတြလည္း ေမ့၊ ကေယာင္ေျခာက္ျခားနဲ႔ ေခၚလို႔သိပ္မရဘူး ဆရာမ၊ စားလည္းမစားေတာ့ဘူး၊ ကြၽန္မအမ်ဳိးသားကိုကယ္ပါဦး ဆရာမရယ္ . .”
သူ႔ဓာတ္မွန္ကို ယူၾကည့္လိုက္ေတာ့ အဆုတ္ႏွစ္ဖက္လံုး ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနတဲ့ တီဘီလိုမ်ဳိးျဖစ္ေနတာေတြ႕ရတယ္။ “ဒီဓာတ္မွန္အရ တီဘီပဲလို႔ လူတိုင္းေျပာၾကမွာပဲ။ ဒါေပမဲ့ တျခားဆင္တူတဲ့ ေရာဂါတခ်ဳိ႕ရွိတယ္၊ ဒီဓာတ္မွန္ပံုမ်ဳိး ဆင္တူတာက ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနတဲ့ကင္ဆာ (Lympharigitis Carcinomatosis) ေရာဂါလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ကင္ဆာ ျပန္႔ေနေတာ့ ျမန္ျမန္ ဆိုးရြားသြားတတ္တယ္ . .၊ သူေဆးလိပ္ေသာက္တတ္သလား . . ၊ ၿပီးေတာ့ ညေနေစာင္းရင္ အဖ်ားေငြ႕ေငြ႕ေကာ တက္တတ္သလား”
(ညေနေစာင္းရင္ အဖ်ားေငြ႕ေငြ႕တက္တာက တီဘီေရာဂါလကၡဏာတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။)
“ေဆးလိပ္ကေတာ့ အသက္ ၃၀ အရြယ္ကတည္းက အခုေဆး႐ံုမတက္ခင္အထိ ေသာက္ခဲ့တာ ဆရာမ . . ဖ်ားတာေတာ့ လံုး၀မဖ်ားဘူး ဆရာမ” တီဘီေဆးသံုးပတ္မွာ မသက္သာရင္ တီဘီမဟုတ္ဖို႔ေတာ့မ်ားေနပါၿပီ။ ဒါဆိုတီဘီပိုးစစ္ထားတာ ရွိ၊ မရွိ မွတ္တမ္းမွာ ရွာၾကည့္ေတာ့လည္း “မေတြ႕ ဘူး” (Negative) ဆိုတာေတြ႕ရတယ္။ တီဘီပိုး မေတြ႕ေပမယ့္ တီဘီမဟုတ္ဘူးလို႔ ေျပာလို႔မရပါဘူး။
“အင္း . . တီဘီေဆးေသာက္လို႔ မသက္သာတာရယ္၊ တီဘီပိုး မေတြ႕တာရယ္၊ ဒီေလာက္ ဓာတ္မွန္မွာ မ်ားတာေတာင္ မဖ်ားတာရယ္ . .ေပါင္းလိုက္ရင္ေတာ့ တီဘီမဟုတ္ဘဲ တျခားေရာဂါတစ္ခုျဖစ္ဖို႔ မ်ားေနတယ္”လို႔ ဆရာမက ေျပာလိုက္ေတာ့-
“ဘာေရာဂါမ်ား ျဖစ္ႏိုင္သလဲ ဆရာမ”လို႔ လူနာရဲ႕ညီက အေလာတႀကီး ေမးပါေတာ့တယ္။ “အဆုတ္မွာ ကင္ဆာျပန္႔ေနတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဇာစ္ျမစ္က အဆုတ္မွာျဖစ္ျဖစ္၊ တျခားအဂၤါ အစိတ္အပိုင္း ေတြကပဲျဖစ္ျဖစ္ အစပ်ဳိးၿပီး အဆုတ္မွာလာျပန္႔ႏွံ႔ေနတာ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူ႔ကိုထပ္ၿပီး စစ္ၾကည့္ရမယ္၊ စီတီစကင္ (CT Scan) ႐ိုက္ၾကည့္မယ္၊ ေသြးထဲကလည္း ကင္ဆာအမွတ္အသားေတြလည္း ရွာၾကည့္မယ္၊ အေျဖက တီဘီမဟုတ္ရင္ တီဘီေဆးရပ္ေပးပါမယ္” ဆရာမ ေျဖလိုက္ေတာ့-
“အားလံုးလိုတာ စစ္ေပးပါ ဆရာမ”လို႔ လူနာရဲ႕ဇနီးက ေတာင္းဆိုပါတယ္။ စီတီစကင္ (Chest CT Scan) အေျဖရလာေတာ့ ကင္ဆာေရာဂါ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတာ ေသခ်ာသြားပါတယ္။ အဆုတ္ကင္ဆာျဖစ္တဲ့ အရိပ္တစ္ခုလည္း ေတြ႕ေနရပါတယ္။ နံ႐ိုးနဲ႔ အက္ဒရီနယ္ဂလင္း (Adrenal Gland) ေတြမွာလည္း ကင္ဆာျပန္႔ေနတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ေသြးထဲမွာ ကင္ဆာအမွတ္အသား (Cancer Marker) ေတြကလည္း အမ်ားႀကီးတက္ေနေတာ့ ပိုေသခ်ာသြားပါတယ္။
“တီဘီေဆးေသာက္ေနရတာ တီဘီပဲ ျဖစ္လိုက္ေစခ်င္ပါတယ္။ တီဘီကကုလို႔ ေပ်ာက္ႏိုင္တဲ့ေရာဂါမို႔ပါ။ အခုေတြ႕ရတာကေတာ့ စိတ္မေကာင္းစရာ အေျဖျဖစ္ေနတယ္ေလ . . တီဘီမဟုတ္ေတာ့လည္း ပိုဆိုးေနတဲ့ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ေနတယ္။ ေဆး႐ံုတက္စဥ္ကတည္းက ျပန္႔ႏွံ႔ေနၿပီးျဖစ္ေတာ့ ဘယ္လိုပဲကုကု သိပ္မေကာင္းႏိုင္တာ အမွန္ပဲ။ ေရာဂါအေျဖမတူတာပဲ ကြာျခားပါတယ္။ အခု တီဘီေဆး ျဖဳတ္ပစ္လိုက္ႏိုင္လို႔ ေဆးဒဏ္ေတာ့ လြတ္သြားတာေပါ့၊ အခုေတာ့ သူ႔ကိုသက္ေသာင့္သက္သာရွိေအာင္ပဲ ဦးစားေပးၿပီး ကုရေတာ့မယ္။ လိုအပ္သလိုလႊဲအပ္ၿပီး အေကာင္းဆံုးျဖစ္ေအာင္ ကုသေပးပါ့မယ္ . .”
“အခုအေျဖမွန္သိရလို႔ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ ဆရာမ၊ ကင္ဆာျဖစ္တာေတာ့ မတတ္ႏိုင္ပါဘူး၊ ဒါေပမဲ့ ကြၽန္ေတာ္တို႔က တီဘီေဆးေၾကာင့္ ေဆးျပင္းလို႔ လူနာပိုဆိုးသြားတာလို႔ ထင္ေနမိတာ၊ ေရာဂါနဲ႔ ေဆးနဲ႔ တျခားစီျဖစ္ေနတာ အခုေတာ့ ရွင္းသြားပါၿပီ”
ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ တီဘီေရာဂါ အျဖစ္မ်ားဆံုး တိုင္းျပည္ေတြထဲမွာ တစ္ခုအပါအ၀င္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ တီဘီေရာဂါ မ်ားတဲ့အျပင္ တျခားျပႆနာတစ္ခုကေတာ့ ေဆးယဥ္ပါးတီဘီေတြ မ်ားျပားလာတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုလိုတာက တီဘီေဆးမတိုးေတာ့လို႔ ေရာဂါမေပ်ာက္ႏိုင္ဘဲ ေနာက္ဆံုး အသက္ဆံုး႐ႈံးၾကရတာေတြ ပိုၿပီးေတြ႕လာရပါတယ္ . . .
ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ တီဘီေရာဂါ အျဖစ္မ်ားဆံုး တိုင္းျပည္ေတြထဲမွာ တစ္ခုအပါအ၀င္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ တီဘီေရာဂါ မ်ားတဲ့အျပင္ တျခားျပႆနာတစ္ခုကေတာ့ ေဆးယဥ္ပါးတီဘီေတြမ်ားျပားလာတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုလိုတာက တီဘီေဆးမတိုးေတာ့လို႔ ေရာဂါမေပ်ာက္ႏိုင္ဘဲ ေနာက္ဆံုး အသက္ဆံုး႐ႈံးၾကရတာေတြ ပိုၿပီးေတြ႕လာရပါတယ္။ ပံုမွန္ေပးရတဲ့ တီဘီေဆးမတိုးေတာ့ရင္ ဒုတိယေဆးေတြလိုက္ရပါမယ္။ (Second Line Anti-TB Drug)
ဒီ့ထက္ဆိုးတာက မကုသဘဲထားလိုက္ရင္ ေနာက္တစ္ဆင့္ ကူးစက္ခံရတဲ့သူေတြမွာ တီဘီစျဖစ္ကတည္းက ေဆးယဥ္ပါးပိုးေတြျဖစ္ေနလို႔ ကုမရတဲ့တီဘီေတြ ပိုၿပီးမ်ားျပားလာပါမယ္။ ဒါေၾကာင့္ တီဘီေရာဂါကို ေစာေစာနဲ႔ အခ်ိန္မီထိေရာက္ေအာင္ကုသဖို႔ အလြန္အေရးႀကီးပါတယ္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမွာရွိတဲ့ ဆရာ၀န္ေတြကေတာ့ အေတြ႕မ်ားလွတဲ့ တီဘီကို ဦးစားေပးကုသဖို႔၊ တီဘီေဆးေပးဖို႔ အားသန္ၾကစၿမဲပါပဲ။ အၿမဲတမ္းလည္း အဆင္သင့္ ျဖစ္ေနၾကပါတယ္။
တီဘီလား၊ ကင္ဆာလားမေသခ်ာရင္လည္း တီဘီကိုပဲအရင္စကုၾကတာ ထံုးစံလိုျဖစ္ေနပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ မွာသာမကဘဲ တျခားဖြံ႕ၿဖိဳး ဆဲႏိုင္ငံ၊ အထူးသျဖင့္ အိႏၵိယနဲ႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဒီလိုပဲ ကုၾကတာမ်ားပါတယ္။ ဒီတီဘီေတြၾကားထဲမွာ တီဘီေဆးေပးၿပီး မွားကုေနတဲ့ ကင္ဆာေကာ မရွိႏိုင္ဘူးလား လို႔ ေမးလာရင္ . . .
တီဘီလား၊ ကင္ဆာလား မေသခ်ာရင္လည္း တီဘီကိုပဲအရင္စကုၾကတာ ထံုးစံလိုျဖစ္ေနပါတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ မွာသာမကဘဲ တျခားဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံ၊ အထူးသျဖင့္ အိႏၵိယနဲ႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဒီလိုပဲ ကုၾကတာမ်ားပါတယ္။ ဒီတီဘီေတြၾကားထဲမွာ တီဘီေဆးေပးၿပီး မွားကုေနတဲ့ကင္ဆာေကာမရွိႏိုင္ဘူးလားလို႔ ေမးလာရင္ ရွိေတာ့ရွိတယ္၊ သိပ္မမ်ားလွပါဘူး။
ဒါေပမဲ့ အေကာင္းဆံုး ေဆးကုသမႈက တကယ္ေတာ့ “ Zero Defect” မွားတာမရွိေလ၊ ေကာင္းေလပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ တီဘီမဟုတ္ဘဲကင္ဆာပါလို႔ ေရြးထုတ္ေပးႏိုင္ဖို႔က ဆရာ၀န္ေတြ၊ အထူးသျဖင့္ အထူးကုသမားေတာ္ေတြရဲ႕ တာ၀န္တစ္ရပ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဟုတ္တာကို ဟုတ္ တယ္ေျပာႏိုင္သလို မဟုတ္တာကိုလည္း မဟုတ္ပါဘူးလို႔ေျပာႏိုင္မွ ဟာကြက္မရွိတဲ့ ေဆးကုထံုးေတြ ရရွိမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ဖက္မွာ အဆုတ္ကင္ဆာေတြကလည္း ဒီတစ္ေလာမွာ ပိုမ်ားလာတာေတြ႕ေနရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း အဆုတ္ကင္ဆာေတြကို မၾကာခဏ အဆုတ္တီဘီေရာဂါနဲ႔ မွားယြင္းၿပီး တီဘီေဆးေတြ ေပးေနမိတာ ပိုမ်ားလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။
